Ubezpieczenia społeczne: uprościć i ujednolicić

W ostatnich latach o wiele większą rolę zaczęły odgrywać kontrakty cywilnoprawne, często zastępując i eliminując umowy o pracę. Co to oznacza dla pracowników w kontekście  ubezpieczeń społecznych debatowano w Centrali ZUS. ZUS jest Inicjatorem Forum Współpracy już po raz trzeci.

O diagnozę problemu pokusił się dr Sławomir Dudek, dyrektor Departamentu Polityki Makroekonomicznej w Ministerstwie Finansów. Jego zespół analizując rolę umów cywilnoprawnych na rynku pracy skorzystał z połączonych baz danych PIT i ZUS. Jak wynika z ich pracy najwięcej zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych występuje w grupie charakteryzującej się najniższymi zarobkami. Oprócz tego grupą wiekową dominującą w tej grupie są osoby od 20 do 25 lat. Zjawisko koncentracji zatrudnienia na podstawie umów zlecenia i umów o dzieło najintensywniej występuje w aglomeracji Warszawskiej.

Piotr Lewandowski, prezes Zarządu Instytutu Badań Strukturalnych, przedstawił analizę skutków finansowych segmentacji rynku pracy na system emerytalny. - Liczba umów o niskiej podstawie składkowej na polskim rynku pracy jest w skali europejskiej czymś wyjątkowym – podkreślił na wstępie. Emerytury osób pracujących na zleceniach będą średnio o 17% niższe niż emerytury osób pracujących na etacie. Co istotne, zatrudnienie na nieoskładkowanych umowach przekłada się najsilniej na wysokość przyszłej emerytury dla osób słabiej  wykształconych i na początku kariery zawodowej. Zauważył także, że upowszechnienie umów cywilnoprawnych obniżyło przychody systemu emerytalnego w latach 2005-2015 o 26,2 mld zł.

Jak przewidują analizy Instytutu Badań Strukturalnych negatywny wpływ upowszechnienia umów cywilnoprawnych będzie się zwiększał, a częściowe oskładkowanie umów zlecenia nie rozwiąże problemu.

Jak zauważała Beata Zacharjasiewicz, dyrektor Departamentu Ubezpieczeń i  Składek ZUS, modernizacja systemu powinna wziąć pod uwagę w szczególności takie tytuły pozbawione ochrony ubezpieczeniowej jak umowy o dzieło, członków zarządu pełniących funkcję wyłącznie na podstawie powołania, czy prokurentów. Zaznaczyła również jak dużym problemem jest niejednolitość zasad rozstrzygania zbiegów tytułów do ubezpieczeń. - Widać to w statystykach rozstrzyganych spraw. Wniosków o zbadanie prawidłowości zbiegów w 2016 r. było  prawie 21 tys. 52% z nich okazało się bezprzedmiotowymi. Wśród  wniosków uprawnionych ZUS w prawie 80% nie stwierdził nieprawidłowości – mówiła.

Dr Tomasz Lasocki z Uniwersytetu Warszawskiego stwierdził, iż nie ma  prawnych ograniczeń ujednolicenia i uproszczenia  obecnych zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym. - Objęcie ochroną tytułów ubezpieczeń wynika wprost z Konstytucji – podkreślał. Co za tym idzie, jednolitość zasad i jak największej prostota sytemu powinna być celem dla prawodawców, do którego należy dążyć w miarę możliwości. Zdaniem dr Lasockiego - Tylko spójność prawna systemu połączona z zachętami ekonomicznymi pozwoli przekonać społeczeństwo do zaproponowanych zmian. Dopiero to umożliwi znaczną i konieczną modernizację systemu ubezpieczeń społecznych.

Forum jest miejscem wymiany opinii, zgłaszania pomysłów i inicjatyw w zakresie zagadnień problematycznych stojących przed przedsiębiorcami i pracownikami głównie w zakresie regulacji prawnych w materii działalności gospodarczej, rynku pracy i ubezpieczeń społecznych. Debaty odbywają się co kwartał. Dotychczas dyskutowano nad zagadnieniem pracowników delegowanych w świetle przepisów prawa wspólnotowego oraz  projektem uregulowania kwestii outsourcingu pracowniczego.